کد مطلب:1498 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:279
واجبات نماز
1/950- واجـبات نماز یازده چیز است : اول نیت دوم قیام یعنی ایستادن سوم تكبیرة الاحرام یعنی گفتن اللّه اكـبر در اول نماز چهارم ركوع پنجم سجود ششم قرائت هفتم ذكر هشتم تشهد نهم سلام دهم ترتیب یازدهم موالات یعنی پی در پی بودن اجزاء نماز.
951- بعضی از واجبات نماز ركن است , یعنی اگر انسان آنها را بجا نیاورد عمدا باشد یا اشتباها نماز باطل می شود.
و بعضی دیگر ركن نیست یعنی اگر اشتباها كم گردد نماز باطل نمی شود.
و ركـن نـماز پنج چیز است : اول نیت دوم تكبیرة الاحرام سوم قیام متصل به ركوع , یعنی ایستادن پیش از ركوع چهارم ركوع پنجم دو سجده از یك ركعت .
و امـا نسبت به زیادی در صورتی كه عمدی باشد مطلقا نماز باطل می شود و در صورتی كه از روی اشتباه بـاشد اگر زیادی در ركوع یا در دو سجده از یك ركعت باشد نماز بنابر احتیاط لازم باطل است و الا باطل نیست .
نیت
952- انسان باید نماز را به نیت قربت , یعنی برای انجام دادن خواست خداوند عالم بجا آورد , و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند , یا مثلا به زبان بگوید چهار ركعت نماز ظهر می خوانم قربة الی اللّه .
953- اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت كند كه چهار ركعت نماز می خوانم و معین نكند ظهر است یا عصر , نماز او باطل است .
و نـیز كسی كه مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب است , اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند , باید نمازی را كه می خواند , در نیت معین كند.
954- انـسـان باید از اول تا آخر نماز به نیت خود باقی باشد پس اگر در بین نماز به طوری غافل شود كه اگر بپرسند چه می كنی ؟ نداند چه بگوید , نمازش باطل است .
955- انسان باید فقط برای انجام خواست خداوند عالم نماز بخواند پس كسی كه ریا كند یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند نمازش باطل است .
خواه فقط برای مردم باشد , یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
956- اگر قسمتی از نماز را برای غیر خدا بجا آورد چه آن قسمت واجب باشد , مثل حمد یا مستحب باشد مثل قنوت , اگر آن قصد غیر خدایی به تمام نماز سرایت كند یا آنكه از تدارك آن قسمت زیادی مبطل لازم آید نمازش باطل است , و اگر نماز را برای خدا بجا آورد ولی برای نشان دادن به مردم در جای مخصوصی مـثـل مسجد یا در وقت مخصوصی مثل اول وقت یا به طرز مخصوصی مثلا با جماعت نماز بخواند نمازش هم باطل است .
تكبیرة الاحرام
957- گـفـتن اللّه اكبر در اول هر نماز واجب و ركن است و باید حروف اللّه و حروف اكبر و دو كلمه اللّه و اكبر را پشت سر هم بگوید , و نیز باید این دو كلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست .
958- احتیاط مستحب آنست كه تكبیرة الاحرام نماز را به چیزی كه پیش از آن می خواند , مثلا به اقامه یا به دعایی كه پیش از تكبیر می خواند نچسباند.
959- اگـر انـسـان بـخـواهد اللّه اكبر را به چیزی كه بعد از آن می خواند مثلا به بسم اللّه الرحمن الرحیم بچسباند , بهتر آن است كه راء اكبر را پیش بدهد , ولی احتیاط مستحب آن است كه در نماز واجب نچسباند .
960- مـوقـع گـفـتـن تـكبیرة الاحرام باید بدن آرام باشد , و اگر عمدا در حالی كه بدنش حركت دارد , تكبیرة الاحرام را بگوید باطل است .
961- تـكـبـیر و حمد و سوره و ذكر و دعا را باید طوری بخواند كه خودش لااقل همهمه خود را بشنود , و اگـر بـه واسـطه سنگینی یا كری گوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود , باید طوری بگوید كه اگر مانعی نباشد بشنود.
962- كسی كه به واسطه عارضه ای لال شده یا زبان او مرضی پیدا كرده كه نمی تواند اللّه اكبر را بگوید باید بـه هر طوری كه می تواند بگوید , و اگر هیچ نمی تواند بگوید , باید تكبیر را در قلب خود بگذراند و برای او بـه طوری كه مناسب حكایت لفظش باشد با انگشتش اشاره كند و زبان و لبش را هم اگر می تواند حركت دهد , و اما كسی كه لال مادر زاد است باید زبان و لبش را به طوری كه شبیه كسی است كه تلفظ به تكبیر می كند حركت دهد , و برای او با انگشتش نیز اشاره نماید.
963- مستحب است بعد از تكبیرة الاحرام بگوید : یا محسن قد اتاك المسی ء وقد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسی ء انت المحسن وانا المسی ء بحق محمد وآل محمد صل علی محمد وآل محمد وتجاوز عن قبیح مـا تـعـلـم مـنی یعنی ای خدایی كه به بندگان احسان می كنی بنده گنهكار به در خانه تو آمده و تو امر كـرده ای كـه نیكوكار از گناهكار بگذرد , تو نیكوكاری و من گناهكار , به حق محمد و آل محمد رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بدیهایی كه می دانی از من سر زده بگذر.
964- مستحب است موقع گفتن تكبیر اول نماز و تكبیرهای بین نماز دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
965- اگـر شـك كند كه تكبیرة الاحرام را گفته یا نه , چنانچه مشغول خواندن چیزی از قرائت شده , به شك خود اعتنا نكند , و اگر چیزی نخوانده , باید تكبیر را بگوید.
966- اگر بعد از گفتن تكبیرة الاحرام شك كند كه آن را صحیح گفته یا نه , چه مشغول خواندن چیزی شده باشد یا نه به شك خود اعتنا نكند.
قیام ( ایستادن )
967- قـیـام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام و قیام پیش از ركوع كه آن را قیام متصل به ركوع می گویند ركـن است , ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از ركوع ركن نیست , و اگر كسی آن را از روی فراموشی ترك كند , نمازش صحیح است .
968- واجـب اسـت پـیـش از گـفـتن تكبیر و بعد از آن مقداری بایستد تا یقین كند كه تكبیر را در حال ایستادن گفته است .
969- اگر ركوع را فراموش كند , و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید كه ركوع نكرده , باید بایستد و به ركوع رود , و اگر بدون اینكه بایستد به حال خمیدگی به ركوع برگردد , چون قیام متصل به ركوع را بجا نیاورده كفایت نمی كند.
970- موقعی كه برای تكبیرة الاحرام یا قرائت ایستاده است , باید بدن را حركت ندهد و به طرفی خم نشود , و بنابر احتیاط لازم در حال اختیار به جایی تكیه نكند ولی اگر از روی ناچاری باشد اشكال ندارد.
971- اگـر موقعی كه ایستاده , از روی فراموشی بدن را حركت دهد یا به طرفی خم شود یا به جایی تكیه كند اشكال ندارد.
972- احـتـیاط واجب آن است كه در موقع ایستادن , هر دو پا روی زمین باشد , ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا باشد , و اگر روی یك پا هم باشد اشكال ندارد.
973- كـسـی كـه مـی تواند درست بایستد , اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد كه ایستادن بر او صدق نكند نمازش باطل است و همچنین است بنابر احتیاط لازم اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد كه به حال ایستادن معمولی نباشد.
974- مـوقـعـی كـه انـسـان در نـماز مشغول خواندن چیزی از اذكار واجب است باید بدنش آرام باشد , و هـمچنین بنابر احتیاط لازم وقتی كه مشغول چیزی از اذكار مستحب می باشد , و در موقعی كه می خواهد كمی جلو یا عقب رود یا كمی بدن را به طرف راست یا چپ حركت دهد , باید چیزی نگوید.
975- اگـر در حـال حـركت بدن ذكر مستحبی بگوید , مثلا موقع رفتن به ركوع یا رفتن به سجده تكبیر بـگـویـد چـنانچه آن را به قصد ذكری كه در نماز دستور داده اند بگوید آن ذكر صحیح نیست ولی نمازش صحیح است و بحول اللّه وقوته اقوم واقعد را باید در حال برخواستن بگوید.
976- حـركـت دادن دسـت و انگشتان در موقع خواندن حمد اشكال ندارد , اگر چه احتیاط مستحب آن است كه آنها را هم حركت ندهد.
977- اگر موقع خواندن حمد و سوره یا خواندن تسبیحات بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بـودن بـدن خـارج شـود , احـتیاط مستحب آن است كه بعد از آرام گرفتن بدن , آنچه را در حال حركت خوانده دوباره بخواند.
978- اگـر در بـین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند , و اگر از نشستن هم عاجز شود باید بخوابد , ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از ذكرهای واجب را نگوید.
979- تـا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند نباید بنشیند , مثلا كسی كه در موقع ایستادن بدنش حركت مـی كـنـد یـا مـجبور است به چیزی تكیه دهد یا بدنش را مختصری كج كند , باید به هر طور كه می تواند ایستاده نماز بخواند , ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد , باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
980- تـا انـسـان مـی تـواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور كه می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید بطوری كه در احكام قبله گفته شد , به پهلوی راسـت بـخوابد و اگر نمی تواند به پهلوی چپ بخوابد و تا وقتی كه ممكن است كه به پهلوی راست بخوابد نباید بنابر احتیاط لازم به پهلوی چپ بخوابد و اگر این دو ممكن نباشد باید به پشت بخوابد , به طوری كه كف پاهای او رو به قبله باشد.
981- كسی كه نشسته نماز می خواند اگر بعد از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد و ركوع را ایستاده بجا آورد باید بایستد و از حال ایستاده به ركوع رود و اگر نتواند باید ركوع را هم نشسته بجا آورد.
982- كسی كه خوابیده نماز می خواند , اگر در بین نماز بتواند بنشیند باید مقداری را كه می تواند نشسته بخواند و نیز اگر می تواند بایستد باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند , ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از اذكار واجب را نخواند.
983- كسی كه نشسته نماز می خواند , اگر در بین نماز بتواند بایستد باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند , ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از ذكرهای واجب را نخواند.
984- كـسـی كـه مـی تـواند بایستد اگر بترسد كه به واسطه ایستادن , مریض شود یا ضرری به او برسد , می تواند نشسته نماز بخواند و اگر از نشستن هم بترسد , می تواند خوابیده نماز بخواند.
985- اگر انسان مایوس نباشد كه در آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند چنانچه اول وقت نماز را بخواند و در آخـر وقت قدرت بر ایستادن حاصل نماید باید نماز را دوباره بجا آورد , ولی اگر مایوس از آن باشد كه بـتـوانـد نـماز را ایستاده بخواند اگر در اول وقت نماز را بخواند و سپس قدرت بر ایستادن پیدا كند لازم نیست نماز را اعاده كند.
986- مـسـتـحـب است در حال ایستادن بدن را راست نگهدارد و شانه ها را پایین بیندازد و دستها را روی رانـها بگذارد و انگشتها را به هم بچسباند و جای سجده را نگاه كند و سنگینی بدن را به طور مساوی روی دو پا بیندازد و با خضوع و خشوع باشد و پاها را پس و پیش نگذارد , و اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یك وجب فاصله دهد و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
قرائت
987- در ركـعـت اول و دوم نـمازهای واجب یومیه , انسان باید اول حمد و بعد از آن - بنابر احتیاط - یك سـوره تـمـام بخواند و سوره والضحی و الم نشرح و همچنین سوره فیل و لایلاف در نماز بنابر احتیاط یك سوره حساب می شود.
988- اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند , مثلا بترسد كه اگر سوره را بخواند , دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند یا آنكه كار ضروری داشته باشد می تواند سوره را نخواند بلكه در صورت تنگی وقت و در بعض از موارد ترس نباید سوره را بخواند.
989- اگـر عـمـدا سـوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید , باید سوره را رها كند و بعد از حمد , سوره را از اول بخواند.
990- اگـر حـمـد و سـوره یا یكی از آنها را فراموش كند و بعد از رسیدن به ركوع بفهمد , نمازش صحیح است .
991- اگر پیش از آنكه برای ركوع خم شود , بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده , باید بخواند.
و اگـر بـفهمد سوره را نخوانده , باید فقط سوره را بخواند , ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده باید اول حـمـد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند , و نیز اگر خم شود و پیش از آنكه به ركوع برسد , بفهمد حمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
992- اگـر در نماز فریضه یكی از چهار سوره ای را كه آیه سجده دارد و در مساله ( 361 ) گفته شد عمدا بخواند واجب است كه پس از خواندن آیه سجده , سجده نماید , ولی اگر سجده را به جا آورد نمازش بنابر اختیاط باطل می شود و لازم است كه آن را دوباره بخواند , و اگر سجده را بجا نیاورد می تواند نماز را ادامه دهد اگر چه در ترك سجده گناه كرده است .
993- اگـر اشـتـباها مشغول خواندن سوره ای شود كه سجده واجب دارد , چنانچه پیش از رسیدن به آیه سـجـده بفهمد , باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند , و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید آن طوری كه در مساله پیش گفته شد عمل كند.
994- اگـر در نـماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و بنابر احتیاط به سجده اشاره نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا آورد.
995- در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست , اگر چه آن نماز به واسطه نذر كردن واجب شده باشد , ولـی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت كه سوره مخصوصی دارد , اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد , باید همان سوره را بخواند.
996- در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در ركعت اول بعد از حمد , سوره جمعه و در ركـعـت دوم بـعـد از حـمـد , سوره منافقون بخواند و اگر مشغول یكی از اینها شود , بنابر احتیاط واجب نمی تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند.
997- اگـر بـعـد از حـمـد مـشـغول خواندن سوره ( قل هو اللّه احد ) یا سوره ( قل یا ایها الكافرون ) شود نـمـی تـوانـد آن را رهـا كـنـد و سوره دیگر بخواند ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فـرامـوشـی بـه جای سوره جمعه و منافقون , یكی از آن دو سوره را بخواند می تواند آن را رها كند و سوره جمعه و منافقون را بخواند و احتیاط آن است كه بعد از رسیدن به نصف رها ننماید.
998- اگـر در نـمـاز جـمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمدا سوره قل هو اللّه احد یا سوره قل یا ایها الكافرون بـخواند , اگر چه به نصف نرسیده باشد , بنابر احتیاط واجب نمی تواند رها كند و سوره جمعه و منافقون را بخواند.
999- اگر در نماز , غیر سوره قل هو اللّه احد و قل یا ایها الكافرون سوره دیگری بخواند , تا به نصف نرسیده می تواند رها كند و سوره دیگر بخواند و پس از رسیدن به نصف بنابر احتیاط مطلقا رها كردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست .
1000- اگـر مـقـداری از سـوره را فراموش كند یا از روی ناچاری مثلا به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید می تواند آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند , اگر چه به نصف هم رسیده باشد یا سوره ای كه می خوانده قل هو اللّه احد یا قل یا ایها الكافرون باشد.
1001- بر مرد بنابر احتیاط , واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن بنابر احتیاط , واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند.
1002- مرد بنابر احتیاط باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
1003- زن مـی تـوانـد حـمـد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند , ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود و در صورتی كه اسماع به او حرام باشد بنابر احتیاط آهسته بخواند.
1004- اگر در جایی كه باید نماز را بلند بخواند عمدا آهسته بخواند یا در جایی كه باید آهسته بخواند عمدا بـلـند بخواند بنابر احتیاط , نمازش باطل است , ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد صحیح است و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده , لازم نیست مقداری را كه خوانده دوباره بخواند.
1005- اگـر كسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند كند , مثل آنكه آنها را با فریاد بخواند , نمازش باطل است .
1006- انـسـان بـاید قرائت نماز را یاد بگیرد كه غلط نخواند , و كسی كه به هیچ قسم نمی تواند همه سوره حـمـد را یـاد بـگیرد باید آن مقدار كه می تواند یاد بگیرد و بخواند ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد باید بنابر احـتیاط واجب مقداری از بقیه قرآن كه میتواند یاد بگیرد به آن ضمیمه كند , و اگر نمی تواند باید تسبیح به آن ضمیمه كند , و اما كسی كه نمی تواند به كلی سوره را یاد بگیرد لازم نیست چیزی عوض آن بخواند , و در هر صورت احتیاط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.
1007- كـسـی كـه حـمد را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد چنانچه وقت نماز وسعتی دارد باید یاد بـگـیرد و اگر وقت تنگ شده است چنانچه نماز را به طوری كه در مساله پیش گفته شد بخواند نمازش صحیح است ولی در صورتی كه ممكن باشد باید برای فرار از عقوبت نمازش را به جماعت بخواند.
1008- مـزد گـرفتن برای یاد دادن واجبات نماز بنابر احتیاط حرام است ولی مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبات آن جایز است .
1009- اگـر یـكـی از كلمات حمد یا سوره را نداند یا عمدا آن را نگوید یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید , مـثـلا بـه جای ( ض ) ( ظ ) بگوید یا جایی كه باید بدون زیر و زبر خوانده شود , زیر و زبر بدهد یا تشدید را نگوید نماز او باطل است .
1010- اگـر انـسان كلمه ای را كه یاد گرفته صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند.
1011- اگر زیر و زبر كلمه ای را نداند یا نداند مثلا كلمه ای به ( ه ) است یا به ( ح ) باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند اگر به واسطه غلط خواندن نه قرآن و نه ذكر خدا حساب شود نمازش باطل است و در صـورتـی كـه هر دو جور خواندن صحیح باشد مثل اهدنا الصراط المستقیم كه می شود با سین و با صاد قرائت كرد تكرار آن به دو جور ضرر ندارد.
1012- علمای تجوید گفته اند اگر در كلمه ای واو باشد و حرف قبل از واو در آن كلمه پیش داشته باشد و حـرف بـعـد از واو در آن كـلـمـه هـمزه باشد , مثل كلمه سوء باید آن واو را مد بدهد یعنی آن را بكشد , و هـمچنین اگر در كلمه ای الف باشد و حرف قبل از الف در آن كلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن كـلمه همزه باشد مثل جاء باید الف آن را بكشد , و نیز اگر در كلمه ای ی باشد و حرف پیش از ی در آن كلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از ی در آن كلمه همزه باشد مثل جئ باید ی را با مد بخواند و اگر بعد از ایـن حروف واو و الف و یا به جای همزه حرفی باشد كه ساكن است یعنی زیر و زبر و پیش ندارد باز هم باید ایـن سه حرف را با مد بخواند , ولی ظاهرا صحت قرائت در این چنین موارد توقف بر مد ندارد پس چنانچه به دستوری كه گفته شد رفتار نكند باز هم نماز صحیح است .
بـلی در مثل ( ولا الضالین ) كه تحفظ بر تشدید و الف توقف بر مقداری مد دارد باید به همان مقدار الف را مد دهد.
1013- احـتـیـاط مستحب آن است كه در نماز , وقف به حركت و وصل به سكون ننماید , و معنای وقف به حـركت آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمه ای را بگوید و بین آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد , مثلا بـگـویـد : الـرحـمن الرحیم و میم الرحیم را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید مالك یوم الدین , و مـعنای وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش كلمه ای را نگوید و آن كلمه بعد بچسپاند , مثل آن كه بگوید : الرحمن الرحیم و میم الرحیم را زیر ندهد و فورا مالك الیوم الدین را بگوید.
1014- در ركـعـت سـوم و چـهارم نماز می تواند فقط یك حمد بخواند یا یك مرتبه تسبیحات اربعه بگوید یـعنی یك مرتبه بگوید : سبحان اللّه والحمد للّه ولا اله الا اللّه واللّه اكبر و بهتر آن است كه سه مرتبه بگوید و مـی تـواند در یك ركعت حمد و در ركعت دیگر تسبیحات بگوید , و بهتر است , در هر دو ركعت تسبیحات بخواند.
1015- در تـنـگـی وقـت باید تسبیحات اربعه را یك مرتبه بگوید , و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد بعید نیست كه لازم باشد یك مرتبه سبحان اللّه بگوید.
1016- بر مرد و زن بنابر احتیاط , واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز , حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
1017- اگـر در ركعت سوم و چهارم حمد بخوانند , واجب نیست بسم اللّه آن را هم آهسته بگوید مگر آنكه ماموم باشد كه در این صورت احتیاط واجب آن است كه بسم اللّه را هم آهسته بگوید.
1018- كـسـی كـه نـمـی تواند تسبیحیات را یاد بگیرد یا درست بخواند باید در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
1019- اگـر در دو ركـعـت اول نماز به خیال اینكه دو ركعت آخر است تسبیحات بگوید , چنانچه پیش از ركوع بفهمد , باید حمد و سوره را بخواند و اگر در ركوع یا بعد از ركوع بفهمد , نمازش صحیح است .
1020- اگـر در دو ركـعت آخر نماز به خیال اینكه در دو ركعت اول است حمد بخواند یا در دو ركعت اول نـمـاز با اینكه گمان می كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند , چه بیش از ركوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحیح است .
1021- اگـر در ركـعـت سـوم یـا چـهارم می خواست حمد بخواند تبسیحات به زبانش آمد , یا می خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد , چنانچه به كلی خالی از قصد بوده باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
ولـی اگر خالی از قصد نبوده مثل اینكه عادتش خواندن چیزی بوده كه به زبانش آمده , می تواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است .
1022- كسی كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند , اگر از عادت خود غفلت نماید و به قصد اداء وظیفه مشغول خواندن حمد شود كفایت می كند و لازم نیست دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
1023- در ركـعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار كند , مثلا بگوید : استغفر اللّه ربی واتـوب الیه یا بگوید : اللهم اغفر لی و اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای ركوع اگر چه مشغول گفتن اسـتغفار یا بعد از فراغ از آن باشد , شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه , باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
1024- اگـر در ركـوع ركـعـت سـوم یا چهارم یا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه , به شك خود اعتنا نكند.
1025- هـرگـاه شـك كـنـد كـه آیه یا كلمه ای را درست گفته یا نه , مثلا شك كند كه قل هو اللّه احد را درسـت گـفـته یا نه , می تواند به شك خود اعتنا نكند , ولی اگر احتیاطا آن آیه یا كلمه را دوباره به طور صـحـیـح بگوید اشكال ندارد , و اگر چند مرتبه هم شك كند , می تواند چند بار بگوید اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید , بنابر احتیاط مستحب نمازش را دوباره بخواند.
1026- مستحب است كه در ركعت اول , پیش از خواندن حمد بگوید : اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم و در ركـعت اول و دوم نماز ظهر و عصر بسم اللّه را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف كند , یعنی آن را به آیه بعد نچسباند , و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته باشد , و اگـر نـماز را به جماعت می خواند بعد از تمام شدن حمد امام , و اگر فرادی می خواند , بعد از آنكه حمد خودش تمام شد , بگوید : الحمد للّه رب العالمین .
و بـعـد از خـواندن سوره قل هو اللّه احد , یك یا دو , یا سه مرتبه كذلك اللّه ربی یا سه مرتبه كذلك اللّه ربنا بگوید , و بعد از خواندن سوره كمی صبر كند , بعد تكبیر پیش از ركوع را بگوید یا قنوت را بخواند.
1027- مستحب است در تمام نمازها در ركعت اول , سوره انا انزلناه و در ركعت دوم , سوره قل هو اللّه احد بخواند.
1028- مكروه است انسان در تمام نمازهای یك شبانه روز سوره قل هو اللّه احد را نخواند.
1029- خواندن سوره قل هو اللّه احد به یك نفس مكروه است .
1030- سوره ای را كه در ركعت اول خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند.
ولی اگر سوره قل هو اللّه احد را در هر دو ركعت بخواند مكروه نیست .
ركوع
1031- در هـر ركـعت بعد از قرائت باید به اندازه ای خم شود كه بتواند سر انگشتهایش را به زانو بگذارد , و این عمل را ركوع می گویند.
1032- اگر به اندازه ركوع خم شود , ولی سر انگشتان را به زانو نگذارد اشكال ندارد.
1033- هـرگاه ركوع را به طور غیر معمول بجا آورد , مثلا به چپ یا راست خم شود , اگر چه دستهای او به زانو برسد , صحیح نیست .
1034- خـم شدن باید به قصد ركوع باشد , پس اگر به قصد كار دیگر مثلا برای كشتن جانوری خم شود , نـمـی تـواند آن را ركوع حساب كند , بلكه باید بایستد و دوباره برای ركوع خم شود و به واسطه این عمل , ركن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
1035- كـسـی كـه دست یا زانوی او با دست یا زانوی دیگران فرق دارد , مثلا دستش خیلی بلند است كه اگر كمی خم شود به زانو می رسد یا زانوی او پایین تر از مردم دیگر است كه باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد , باید به اندازه معمول خم شود.
1036- كسی كه نشسته ركوع می كند , باید به قدری خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد , و بهتر است به قدری خم شود كه صورت نزدیك جای سجده برسد.
1037- بـهـتر آن است كه در حال اختیار در ركوع , سه مرتبه سبحان اللّه یا یك مرتبه سبحان ربی العظیم وبـحـمـده بگوید و ظاهر این است كه گفتن هر ذكری كه به این مقدار باشد كفایت می كند ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یك سبحان اللّه كافی است .
1038- ذكر ركوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود.
و مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلكه بیشتر بگویند.
1039- در حـال ركـوع باید بدن نمازگزار آرام باشد , او نباید بدن خود را به اختیار به طوری حركت دهد كه از حال آرام بودن خارج شود حتی - بنابر احتیاط - اگر مشغول به ذكر واجب هم نباشد.
1040- اگر موقعی كه ذكر واجب ركوع را می گوید , بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بودن بـدن خـارج شود , بهتر این است كه بعد از آرام گرفتن بدن , دوباره ذكر را بگوید , ولی اگر كمی حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود یا انگشتان را حركت دهد , ضرری ندارد.
1041- اگـر پـیـش از آنـكه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گیرد , عمدا ذكر ركوع را بگوید , نمازش باطل است .
1042- اگـر پـیـش از تمام شدن ذكر واجب , عمدا سر از ركوع بردارد نمازش باطل است و اگر سهوا سر بـردارد , چـنانچه پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود , یادش بیاید كه ذكر ركوع را تمام نكرده , باید آرام بگیرد و ذكر را بگوید و اگر بعد از آنكه از حال ركوع خارج شد یادش بیاید نمازش صحیح است .
1043- اگر نتواند به مقدار ذكر در ركوع بماند , احتیاط مستحب آن است كه بقیه آن را در حال برخاستن بگوید.
1044- اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگیرد , نمازش صحیح است , ولی باید پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود , ذكر واجب را به نحوی كه گذشت بگوید.
1045- هـرگـاه نتواند به اندازه ركوع خم شود باید به چیزی تكیه دهد و ركوع كند و اگر موقعی هم كه تكیه داده نتواند به طور معمول ركوع كند , باید به اندازه ای كه می تواند خم شود چنانچه عرفا به آن ركوع گفته شود خم شود و اگر به این مقدار نتواند خم شود , باید برای ركوع با سر اشاره نماید.
1046- كـسی كه برای ركوع باید با سر اشاره كند اگر نتواند با سر اشاره كند , باید به نیت ركوع چشمها را بر هم بگذارد و ذكر آن را بگوید و به نیت برخاستن از ركوع , چشمها را باز كند , و اگر از این هم عاجز است بنابر احتیاط در قلب خود نیت ركوع كند و با دست خود برای ركوع اشاره كند و ذكر آن را بگوید.
1047- كسی كه نمی تواند ایستاده ركوع كند , ولی برای ركوع می تواند در حالی كه نشسته است خم شود , بـایـد ایـستاده نماز بخواند و برای ركوع با سر اشاره نماید , و احتیاط مستحب آن است كه نماز دیگری هم بخواند و موقع ركوع آن بنشیند و برای ركوع خم شود.
1048- اگر بعد از رسیدن به حد ركوع سر بردارد و دو مرتبه به اندازه ركوع خم شود , نمازش باطل است .
1049- بعد از تمام شدن ذكر ركوع , باید راست بایستد و بعد از آنكه بدن آرام گرفت به سجده رود و اگر عمدا پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است .
1050- اگر ركوع را فراموش كند و پیش از آنكه به سجده برسد یادش بیاید باید بایستد بعد به ركوع رود , و كفایت نمی كند به حالت خمیدگی به ركوع برگردد.
1051- اگر بعد از آنكه پیشانی به زمین رسید , یادش بیاید كه ركوع نكرده , لازم است برگردد و ركوع را بعد از ایستادن بجا آورد , و در صورتی كه در سجده دوم یادش بیاید نمازش بنابر احتیاط لازم باطل است .
1052- مـستحب است پیش از رفتن به ركوع در حالی كه راست ایستاده تكبیر بگوید , و در ركوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگهدارد و گردن را بكشد و مساوی پشت نگهدارد و بین دو قدم را نگاه كند , و پـیـش از ذكر یا بعد از آن صلوات بفرستد , و بعد از آنكه از ركوع برخاست و راست ایستاد , در حال آرامی بدن بگوید : سمع اللّه لمن حمده .
1053- مستحب است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
سجود
1054- نـمازگزار باید در هر ركعت از نمازهای واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند , و سجده آن است كه به هیات مخصوص پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد.
و در حال سجده در نماز واجب است كه كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
1055- دو سجده روی هم یك ركن است , و اگر كسی در نماز واجب - هر چند از روی فراموشی - در یك ركـعـت هـر دو را ترك كند نمازش باطل است , و همچنین است بنابر احتیاط لازم اگر دو سجده در یك ركعت از روی فراموشی اضافه كند.
1056- اگر عمدا یك سجده كم یا زیاد كند , نمازش باطل می شود و اگر سهوا یك سجده كم یا زیاد كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.
1057- كسی كه می تواند پیشانی را به زمین بگذارد اگر آن را عمدا یا سهوا به زمین نگذارد , سجده نكرده اسـت , اگر چه جاهای دیگر به زمین برسد , ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و سهوا جاهای دیگر را به زمین نرساند یا سهوا ذكر نگوید سجده صحیح است .
1058- بـهـتر آن است كه در حال اختیار در سجده سه مرتبه سبحان اللّه یا یك مرتبه سبحان ربی الاعلی وبحمده بگوید , و باید این كلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود , و ظاهر این است كه گفتن هر ذكـری كفایت می كند ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد و مستحب است سبحان ربی الاعلی و بحمده را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.
1059- در حال سجود باید بدن نمازگزار آرام باشد او نباید بدن خود را به اختیار طوری حركت دهد كه از حال آرام بودن خارج شود حتی - بنابر احتیاط - اگر مشغول به ذكر واجب هم نباشد.
1060- اگـر پیش از آنكه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمدا ذكر سجده را بگوید یا پیش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد نماز باطل است .
1061- اگـر پـیـش از آنـكه پیشانی به زمین برسد سهوا ذكر سجده را بگوید , و پیش از آنكه سر از سجده بردارد , بفهمد اشتباه كرده است , باید آرام بگیرد و دوباره ذكر را بگوید.
1062- اگـر بـعـد از آنـكـه سر از سجده برداشت , بفهمد پیش از آنكه ذكر سجده تمام شود سر برداشته , نمازش صحیح است .
1063- اگـر مـوقـعی كه ذكر سجده را می گوید , یكی از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد , نماز باطل مـی شـود , ولـی مـوقـعی كه مشغول گفتن ذكر نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد مگر آنكه با آرام بودن بدنش منافات داشته باشد كه در این صورت نمازش بنابر احتیاط باطل می شود.
1064- اگـر پـیـش از تـمـام شدن ذكر سجده , سهوا پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد , و باید آن را یك سجده حساب كند.
ولی اگر جاهای دیگر را سهوا از زمین بردارد , باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذكر را بگوید.
1065- بعد از تمام شدن ذكر سجده اول , باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
1066- جـای پـیـشـانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر یا پست تر از چهار انگشت بـسـتـه نـباشد بلكه احتیاط واجب آن است كه جای پیشانی او از جای ایستادنش پست تر یا بلندتر از چهار انگشت بسته نیز نباشد.
1067- در زمین سراشیب - هر چند كه سراشیبی آن درست معلوم نباشد - اگر جای پیشانی نمازگزار از جای زانوها و انگشتهای پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد نماز او محل اشكال است .
1068- اگر پیشانی را اشتباها بر چیزی بگذارد كه از جای زانوها و انگشتهای پای او بلندتر از چهار انگشت بـسـته است , چنانچه بلندی آن به قدری است كه نمی گویند در حال سجده است , باید سر را بردارد و به چـیـزی كـه بـلـنـدی آن بـیـش از چهار انگشت بسته نیست بگذارد , و اگر بلندی آن به قدری است كه می گویند در حال سجده است , چنانچه پس از انجام ذكر واجب ملتفت شود می تواند سر از سجده بردارد و نـماز را تمام كند و اگر قبل از انجام ذكر واجب ملتفت شد , باید پیشانی را از روی آن به روی چیزی كه بـلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا كمتر است بكشد و ذكر واجب را بجا آورد و اگر كشیدن پیشانی ممكن نباشد , می تواند ذكر واجب را در همان حال بجا آورد و نماز را تمام كند , و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.
1069- بـاید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده صحیح است چیز دیگری فاصله نباشد پس اگر مهر به قدری چـرك بـاشـد كـه پـیشانی به خود مهر نرسد , سجده باطل است ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر كرده باشد اشكال ندارد.
1070- در سجده باید دو كف دست را به زمین بگذارند , ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد و اگر پشت دست هم ممكن نباشد بنابر احتیاط باید مچ دست را به زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند , تا آرنج هر جا را كه می تواند به زمین بگذارد , و اگر آن هم ممكن نیست گذاشتن بازو كافی است .
1071- در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد ولی لازم نیست كه سر دو انگشت را به زمین بگذارد , بلكه گذاشتن ظاهر یا باطن آنها نیز كفایت می كند و اگر انگشتهای دیگر پا یا روی پا را به زمین بـگذارد , یا به واسطه بلند بودن ناخن , شست به زمین نرسد نماز باطل است , و كسی كه از روی تقصیر و ندانستن مساله نمازهای خود را این طور خوانده , باید دوباره بخواند.
1072- كسی كه مقداری از شست پایش بریده , باید بقیه آن را به زمین بگذارد , و اگر چیزی از آن نمانده یـا اگـر مـانده خیلی كوتاه است , بنابر احتیاط باید بقیه انگشتان را بگذارد , و اگر هیچ انگشت ندارد , هر مقداری كه از پا باقی مانده به زمین بگذارد.
1073- اگر به طور غیر معمول سجده كند , مثلا سینه و شكم را به زمین بچسباند , یا پاها را مقداری دراز كند چنانچه بگویند سجده كرده نمازش صحیح است , ولی اگر بگویند دراز كشیده و سجده صدق ننماید نماز او باطل است .
1074- مـهـر یـا چـیز دیگر كه بر آن سجده می كند , باید پاك باشد ولی اگر مثلا مهر را روی فرش نجس بگذارد یا یك طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
1075- اگـر در پیشانی دمل یا زخم و مانند آن باشد كه نتواند آن را بر زمین بگذارد چنانچه آن دمل مثلا همه پیشانی را فرا نگرفته باشد باید با جای سالم پیشانی سجده كند و اگر سجده كردن با جای سالم توقف بـر آن داشـتـه باشد كه زمین را گود كند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری كه برای سجده كافی باشد بر زمین بگذارد باید این كار را انجام دهد.
1076- اگـر دمـل یا زخم تمام پیشانی را فرا گرفته باشد باید به بعضی از اجزاء صورت خود سجده كند و احـتـیـاط لازم آن اسـت كه اگر می تواند به چانه سجده كند و اگر نمی تواند به یكی از دو طرف پیشانی سجده كند و اگر سجده كردن به صورت به هیچ وجه ممكن نبود باید برای سجده اشاره كند.
1077- كـسی كه می تواند بنشیند ولی نمی تواند پیشانی را به زمین برساند , باید به قدری كه می تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را كه سجده بر آن صحیح است , روی چیز بلند گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بـگذارد كه بگویند سجده كرده است , ولی باید كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
1078- اگر چیز بلندی نباشد كه مهر یا چیز دیگری كه سجده بر آن صحیح است بگذارد و كسی هم نباشد كـه مـثـلا مهر را بلند كند و بگیرد تا آن شخص بر آن سجده كند احتیاط آن است كه مهر یا چیز دیگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نماید.
1079- كسی كه هیچ نمی تواند سجده نماید باید برای سجده با سر اشاره كند , و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید و اگر با چشمها هم نمی تواند اشاره كند بنابر احتیاط لازم باید با دست و مانند آن برای سجده اشاره كند و در قلب نیز نیت سجده نماید و ذكر واجب را بگوید.
1080- اگـر پـیـشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود , چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد و این یك سجده حساب می شود , چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه .
و اگر نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد , همان یك سجده حساب می شود ولی اگر ذكر نگفته باشد احتیاط مستحب آن است كه آن را به قصد قربت مطلقه بگوید.
1081- جـایی كه انسان باید تقیه كند می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید , و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود یا نماز را تاخیر بیندازد تا در همان جا بعد از رفع سبب تقیه بجا آورد.
ولـی اگـر بتواند بر حصیر یا چیزی كه سجده بر آن صحیح می باشد , طوری سجده كند كه مخالفت تقیه نكرده باشد نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.
1082- اگر روی تشك پر و مانند آن سجده كند , در صورتی كه بدن روی آن آرام نگیرد باطل است .
1083- اگر انسان ناچار شود كه در زمین گل نماز بخواند , چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای مشقت نـدارد , بـایـد سـجـده و تشهد را به طور معمول بجا آورد و اگر مشقت دارد , در حالی كه ایستاده , برای سجده با سر اشاره كند و تشهد را ایستاده بخواند و نمازش صحیح است .
1084- در ركـعـت اول و ركـعت سومی كه تشهد ندارد , مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا احتیاط واجب این است كه بعد از سجده دوم قدری بی حركت بنشیند و بعد برخیزد.